عناصر فرهنگی و اجتماعی در شعر جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی با ضمیمه «فرهنگ لغات و ترکیبات» دیوان جمال لدین

جمال الدین محمدبن عبدالرزاق اصفهانی ، ملقب به سید الشعرا از شاعران مشهور قرن ششم هجری قمری است . تاریخ ولادتش نامعلوم است و تاریخ وفاتش سال 588 در اصفهان تخمین زده شده است . آرامگاه وی تا کنون مشخص نشده است ولی احتمالا در اصفهان باشد . با آنانی که اصفهان را ذم کردند ، مقابله کرده و آن ها را هجو نموده است . در شعر وی ، درد و رنج و مصائب مردمان این شهر ، طی آسیب های طبیعی ، به تصویر کشیده شده است . وی در مذهب حنفی بوده ولی بر حسب تعامل ، ممدوحان شافعی نزدیک به خود را نیز مدح کرده است که « آل خجند » و «آل باوند » ، اهم آن ها هستند. حشر و نشر شعرای معاصر با او حائز اهمیت است و نزدیکی شعرش با شعر سعدی نمایان می باشد . در قالب غزل و قصیده ، بیش از دیگر قالب ها، شعر سروده ولی در قصیده پخته تر می نماید . از لکنت زبان و درد چشم رنج می برد ولی زبانی قاطع و نگرشی بصیرانه به اطراف خود داشت. کمال الدین اسماعیل ، فرزند شاعر پیشه ی اوست که با پدر در شعر برابری می کند . شعر جمال الدین محمد ، سراسر شکوه و شکایت و در نهایت شکیب است . متنعّمی که از روزگار شکایت دارد ؛ دنیا را بی انصاف می خواند و از آن ، رویگردان است . نگاهی عمیق به مرگ دارد . در این نامه ی گفتار ، هدف ، بازتاب عناصر اجتماعی و فرهنگی است و در مقوله ی نقد اجتماعی گاهی گریز زده شده است. بیشترین هدف ، توصیف و تبیین جلوه های مختلف زندگی مادی و معنوی مردم از دیدگاه جمال الدین بوده است . تاریخ زندگی مردم ، شرح مناظری از حیات فرهنگی و اجتماعی و حتی علمی و اقتصادی ، نقلا و بعضا تحلیل گونه ، مورد بررسی قرار گرفته و عناصر آن در بلور ابیات شاعر به نمایش درآمده است . نگارنده وضعیت جامعه ی قرن ششم را در کالبد شعری شاعر جویا شده و از منظر نقل ، بررسی کرده است و نگرش عمیق شاعر نسبت به محیط پیرامون ودرک مسائل موجود جامعه ی آن روز ، مهارت های روانی در گفتار و تصویر پردازی ساده و روان جمال الدین مورد امعان نظر قرار داده شده است .